Zwierzęta na ziemi oleskiej (8)

      Orły bieliki
     Orły w Europie, Ameryce i Azji już od starożytności były czczone i symbolizowały siłę, władzę i szlachetność. Orzeł był znakiem godności cesarskiej w Rzymie i w cesarstwie frankońsko-niemieckim. W Polsce orzeł biały jako godło Piastów pojawił się na pieczęci księcia opolskiego Kazimierza już w 1222 r. Rangę symbolu państwa polskiego nadał orłu Przemysł II w 1290 r.
     
     1.
     Największymi naszymi orłami są bieliki(łac. Heliaetus albicilla), zwane tez birkutami lub orłami morskimi (niem. Seeadler). Te potężne ptaki są znakomicie przystosowane do łowów. Mają doskonały (orli!) wzrok. Ich muskularne ciało waży 6-7 kg, mają potężne, długie i szerokie skrzydła o rozpiętości 2,20-2,65 m. Wreszcie - wielkie, mocne i ostre, drapieżne dzioby i szpony. Słyną z waleczności, odwagi i długowieczności - dożywają 50 lat.
     Charakterystyczną cechą dorosłych bielików jest biały kolor ogona (stąd nazwa - bielik) ostro kontrastującego z ciemnobrązowym ubawieniem tułowia i skrzydeł. Młode bieliki maja ogony barwy brunatnej i w przeciwieństwie do dorosłych ptaków prowadzących osiadły tryb życia, lubią wędrować. Uciekają z północy przed zima, przylatując do Polski i dalej, na południe Europy, by wracać na wiosnę. Młodego bielika zaobrączkowanego w Finlandii znaleziono aż w Bułgarii!. Zasięg występowania bielików obejmuje Skandynawię, Europę Środkową i Wschodnią, Syberię i Grenlandię. Najliczniej występują w Norwegii.
     Bieliki lubią gniazdować w lasach, w pobliżu wybrzeży morskich, zalewów, jezior lub kompleksów stawowych obfitujących w ryby i ptactwo wodne. Polują często na morzu, daleko od brzegu. Chętnie kąpią się i odpoczywają na wodzie z rozłożonymi skrzydłami. Często para bielików poluje razem - atakują i chwytają zdobycz po krótszym lub dłuższym pościgu. Raz złapanej zdobyczy już nie wypuszczą . W morzy bieliki łowią mewy, kormorany, kaczki, gęsi oraz dorsze i łososie. W wodach słodkich - perkozy, kaczki, łyski, czaple, szczupaki karpie. Ryby łapią głównie wiosną, potrafią atakować sześcio-, ośmiokilogramowe szczupaki, unosząc je nad wodę bez trudu. Zimą bieliki polują na zwierzęta, głównie króliki, zające, sarny, lisy i bezpańskie psy. Chętnie zjadają padlinę. Były od wieków wykorzystywane w sokolnictwie. W Rosji i Azji jeszcze obecnie są używane do polowań na wilki i lisy.
     Bieliki gniazdują w koronach starych drzew. Ich gniazda to olbrzymy, mierzą do 2 metrów średnicy. W Islandii istnieje gniazdo zajmowane od 150 latu przez kolejne pary bielików - waży 600 kg i ma wysokość 5 metrów!
     Samica bielika w marcu lub kwietniu składa 1-2 jaja, które wysiadują na zmianę oboje rodzice. Młode rodzą się po 35 dniach. Karmione i chronione przez rodziców zaczynają latać po 2-3 miesiącach.
     2.
     W mojej dziecięcej menażerii przewinęło się wiele ptaków, lecz o orłach mogłem tylko pomarzyć. Mój świat orłów to obraz wolnych, królewskich ptaków z baśni i legend. Orły oglądane w zoo, smutne i bez ruchu, sprawiały przygnębiające wrażenie - gdzie im do wolnych królów przestworzy. Widywałem też orły szybujące, dzikie i wolne - wolnością bez granic. Niezapomniana przygodę przeżyłem nad Bałtykiem, pracując w latach 1961 i 1962 jako ratownik na plaży w Międzyzdrojach. Wyspa Wolin stanowiła eldorado dla ptaków wodnych i raj dla ptaków drapieżnych. Już wtedy gniazdowały tam 4 pary bielików. Para Mieszko i Dąbrówka gniazdowała nieopodal, w lasach. Imiona orłom nadali przed laty rybacy. Znajomy leśnik znał tę parę od lat i godzinami opowiada nam o nich. To on w wielkiej tajemnicy pokazał mi ich potężne gniazdo.
     Mieszko słynął z waleczności, atakował wszystkie ptaki, szczególnie kormorany. Kochał morze i większa część roku spędzał na Bałtyku. Codziennie o świcie Mieszko wzbijał się nad lasy i zataczając kręgi na granicy morza i lądu wykorzystywał ciepłe prądy nagrzanego Bałtyku i wznosił się, kołując wyżej i wyżej, aż stawał się małym punktem na niebie. Szybując odlatywał hen, w morze, na swój codzienny patrol i łowy. Widywałem go często siedzącego na boi sygnałowej odległej o 1 km o brzegu. Czatował tam na ławice dorszy i na kormorany. Mieszko zginął w październiku 1963 r., bo nie docenił chytrych pułapek człowieka. Widząc miotającego się w morzu kormorana, spadł na niego z powietrza i zaplątał się szponami w sieci, w które wcześniej złapał się kormoran. Mocny sztorm z wysoka falą utopił dzielnego łowcę. Wiem, że Dąbrówka opuściła wyspę, a gniazdo pozostało puste na wiele lat.
     3.
     W Polsce bieliki są rzadkimi ptakami, jednak o wiele liczniejszymi niż orły przednie (gatunek skrajnie zagrożony, oceniany na 10-12 par w Tatrach i Bieszczadach). Dzięki ścisłej ochronie bieliki w ostatnich latach zwiększają liczebność. W Polsce z 200 par w roku 1990 ich liczba wzrosła do około 500. Występują na Pomorzu, Warmii, Mazurach, w Wielkopolsce, na Śląsku Zachodnim i ... w powiecie oleskim !!!
     Ostojami bielików na Opolszczyźnie są bory stobrawskie i turawskie. Bieliki można spotkać nad Turawą i w lasach Stobrawskiego Parku Krajobrazowego, gdzie bytuje też wiele rzadkich gatunków ptaków, np. trzmielojady, kanie, czarne bociany i sowy włochatki. Myślę, ze nasza oleska para bielików wywodzi się z orłów stobrawskich. Sa młoda parą, choć mają już białe ogony i jak dotąd czują się u nas dobrze. Życzmy im, aby dożyły sędziwych lat otoczone ludzka życzliwością. Warte są tego, bo porzuciły dalekie kraje i morzą, wybierając życie blisko nas. Bądźmy dumni, że te rzadkie, królewskie orły są naszymi współmieszkańcami.
     Andrzej Faliński (OGP 35)
     Literatura: J. Sokołowski: Ptaki Polski, Warszawa 1992; M. Cuisin: Ptaki drapieżne Europy, Wrocław 1992; A. Haber: Zoologia dla techników leśnych, Warszawa 1984.
     Ilustracje: znaczki ze zbiorów Autora.