Zwierzęta na ziemi oleskiej (21)
Motyle: paziowie i żeglarze
Czy jest ktoś, kto nie lubi barwnych motyli, dzieci słońca? Obserwując motyla, mamy przed sobą arcydzieło przyrody, ukazujące cudowną harmonię barw i wzorów.
      Ta rozmaitość mieniących się oczek, plamek czy ogonków to efekt odbicia promieni słonecznych od barwnych łusek, to efekt odbicia promieni słonecznych od barwnych łusek i pyłku skrzydeł. I choć dla motyli kontrastowe desenie są wyłącznie strategią walki o przetrwanie, nie powinno to nam przeszkadzać w podziwianiu ich piękna. Fascynujący jest ich cudowny, trójpostaciowy cykl życia - od gąsienicy, poprzez poczwarkę do motyla. Od wieków urzekały ludzi swym wdziękiem, budząc zainteresowanie badaczy i kolekcjonerów. Żyją na wszystkich kontynentach w liczbie ponad 150 tys. gatunków, z czego ogromna większość stanowią motyle nocne, ćmy.
      Liczne gatunki są wytrwałymi żeglarzami przestworzy podejmującymi odległe, podobne ptasim wędrówki - zazwyczaj jedyny raz w swoim krótkim życiu. Znane są gatunki wielkich, bajecznie kolorowych motyli stref tropikalnych i gatunki małe i niepozorne. Są też motyle pożyteczne, zapylające kwiatek i szkodliwe, których gąsienice czynią szkody w lasach, plantacjach, uprawach, a nawet w odzieży (mole!). Wielu gatunkom grozi wyginięcie za sprawą człowieka.
      W Polsce żyje ok. 3 tys. motyli, w tym tylko 155 gatunków dziennych. W naszym cyklu aż tyle ich się nie pojawi, a motylą serię zacznę od elitarnej rodzi y paziów (Papilonidae), zwanych też witeziami, liczącej 500 gatunków, z czego tylko 4 występują nielicznie w Polsce i objęte są całkowita ochroną.
      Paź królowej
      Zwany też jaskółczym ogonem (łac. Papilio macheon), jest jednym z największych i najpiękniejszych motyli dziennych o jaskrawym, żółto-czarnym deseniu skrzydeł ozdobionych długimi ogonkami i kontrastowymi turkusowoczerwonymi plamkami. Rozpiętość jego skrzydeł dochodzi do 80 mm.
      Jest prawdziwym kosmopolitą występującym od północnej Afryki poprzez południową i północna Europę pod Azję i Amerykę Północną. W Polsce był pospolitym motylem, dzisiaj pojawia się nielicznie i w wielu regionach wyginął. Spotkać go możemy w maju na kwiatach bzu, a latem w ogrodach i wszędzie, gdzie rosną rośliny baldaszkowate: marchew, koper, kminek, pietruszka, seler... Samice składają na nich jajeczka, a gąsienice żerują i przepoczwarzają się na tych roślinach. Ten paź występuje w Polsce w jednym pokoleniu, od maja do czerwca. Motyl żyje 15 dni, gąsienica 5-8 tygodni, poczwarka 2-3 tygodnie lub 7-8 miesięcy gdy zimuje. W ciepłe lata w lipcu i sierpniu rozwija się drugie pokolenie tego motyla.
      Zapewniam, że ten piękny motyl pojawia się w okolicach Olesna. Widuję go corocznie na działkach i łąkach, więc i Wy szukajcie, a z znajdziecie.
      Paź żeglarz
      Zwany żeglarkiem (łac. Iphielides podalirius) bardzo przypomina swego kuzyna wielkością i barwa skrzydeł o rozpiętości 60-80 mm. Na jego kremowożółtych skrzydłach widnieją czarne, "tygrysie" pręgi, a w pobliżu ogonków pomarańczowe oka z niebieska źrenicą i para turkusowych półksiężyców. Jak przystało na żeglarza, jest wędrownikiem. W ciepłe lata dolatuje z południowej Europy do Anglii i Skandynawii, a także na wschód, do Iraku i Chin. W Europie Środkowej jest rzadki i występuje tylko wyspowo. W Polsce znajduje się na w "Czerwonej księdze" gatunków zagrożonych.
      Gdy zobaczycie tego motyla w okolicach Olesna, jak szybuje z imponująco długimi ogonkami, powiewającymi niczym żagielki, (lub w gorące dni majowe siedzącego na kwitnących bzach, tarninach. czeremchach, głogach lub jabłoniach) to znaczy, że macie dużo szczęścia. Pojedyncze okazy żeglarzy widuję co roku w maju i czerwcu na krzewach tarniny i dzikiej róży wzdłuż nasłonecznionych nasypów kolejowych pomiędzy Spółdzielnią Inwalidów a Siedmioma Źródłami, a także w polach na Świerczu, na krzakach czarnego bzu i głogach. Są to rośliny żywicielskie dla gąsienic żeglarza i schroniska poczwarek, które kolorem i kształtem doskonale upodabniają się do liści tych roślin.
      Niepylaki
      Na spotkanie z dwoma pozostałymi motylami z rodziny paziów nie mamy w Oleśnie szans, dlatego ograniczam się do krótkiej wzmianki o nich. Niepylak Apollo (łac. Parnassius apollo) to ginący motyl o białych, brzegowo przezroczystych skrzydłach bez pyłku (stąd nazwa) z czarnymi i czerwonymi oczkami. Motyl legenda i relikt dolin górskich. Wraz z ociepleniem klimatu wymarł na większości dawnego obszaru występowania. Istnieje nielicznie i wyspowo w Karpatach, Alpach, Szwecji i Finlandii. W Polsce sporadycznie w tarach, Pieninach i Bieszczadach, gdzie bezskutecznie tropiłem do latami. Niepylak Mnemozyna (łac. Parnassius mnemosyne) jest skromniej ubarwiony niż apollo i można go pomylić z pospolitym bielinkiem. W Polsce rzadki, występuje na Pojezierzu Mazursko-Suwalskim i w Sudetach. Przed laty przylatywał na Opolszczyznę. W latach 70. widywałem go w okolicach Olesna. Motyl ten ginie z braku rośliny żywicielskiej, którą jest wyłącznie pewna leśna bylina - kokorycz.
      ***
      Na zakończenie apel. do wszystkich, którzy nieświadomie przyczyniają się do zagłady paziów. Proszę: nie wypalajcie trwa na łakach, na przydrożach i torowych nasypach. To są praktyki bezmyślne i barbarzyńskie, przez które giną setki tysięcy poczwarek motyli i innych drobnych zwierząt.
      Kochamy przecież te latające klejnoty oleskich łąk, ogrodów o lasów, a one giną na naszych oczach i przez nas.
      Andrzej Faliński (OGP50-51/styczeń-luty 2003)
      Literatura: H.Reichholf-Rhiem: Motyle, Warszawa 1996; A. Malkiewicz: Motyle naszych lasów i łąk, Wrocław 1996; J. Moucha: Atlas motyli, Warszawa 1979. Ilustracje: znaczki ze zbiorów autora.

---

     GÓRA